Cố Giáo sư Viện sỹ Trần Đại Nghĩa

[Galaxy]

Cố Giáo sư Viện sỹ Trần Đại Nghĩa

GS. VS. Trần Đại Nghĩa (1913-1997)

Giáo sư Trần Đại Nghĩa, tên thật
là Phạm Quang Lễ, sinh ngày 13/9/1913 tại xã Chánh Hiệp, huyện Tam Bình, tỉnh
Vĩnh Long.


Phạm Quang Lễ sinh ra trong một
gia đình nhà giáo nghèo ở miền quê Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long, một miền quê giàu
truyền thống yêu nước và cách mạng. Mồ côi cha lúc 6 tuổi, mẹ và chị gái đã tần
tảo nuôi em vượt khó ăn học. Phạm Quang Lễ luôn ghi nhớ lời căn dặn cuối cùng
của cha trước khi đi xa: “...phải lo học hành đến nơi đến chốn,… phải biết mang
hiểu biết của mình giúp ích cho đời”. Và giữa năm 1933, người thanh niên thông
minh giàu nghị lực Phạm Quang Lễ đã thi đỗ đầu hai bằng tú tài: Tú tài ta và tú
tài tây. Nhưng vì nhà nghèo, không có tiền đi Hà Nội để học tiếp, Phạm Quang Lễ
quyết định đi làm để giúp mẹ, giúp chị và nuôi chí vươn lên, chờ thời cơ.

Được nhà báo Vương Quang Ngươu -
một việt kiều trí thức yêu nước tận tâm giúp đỡ, đã vận động Hội ái hữu của
Trường Chasseloup-Laubat cấp cho Phạm Quang Lễ học bổng một năm, tháng 9/1935
Anh lên tàu thủy đi Pháp du học. Trong lòng Phạm Quang Lễ luôn luôn nung nấu một
hoài bão lớn thầm kín: Học để có kiến thức đầy đủ cho việc nghiên cứu, thiết kế
và chế tạo vũ khí để sau này trở về phục vụ cho sự nghiệp giải phóng đất nước.

Sau những năm tháng học tập cần
cù, với trí thông minh và nghị lực cao, Phạm Quang Lễ đã nhận được cùng một lúc
ba bằng đại học: Kỹ sư cầu đường, kỹ sư điện và cử nhân toán học. Sau đó Anh còn
thi và lấy tiếp bằng Kỹ sư hàng không, bằng của Trường mỏ và Trường đại học bách
khoa.

Từ năm 1936, sinh viên Phạm Quang
Lễ đã được nghe biết đến tên tuổi Nguyễn Ái Quốc. Từ thời điểm này, tư tưởng yêu
nước của Nguyễn Ái Quốc đã định hướng về mặt chính trị cho người thanh niên Phạm
Quang Lễ.

Ngày 20/10/1946, Bác Hồ từ Paris
trở về và Phạm Quang Lễ cũng theo Bác trở về Tổ quốc sau hơn 11 năm du học.

Được Bác Hồ trực tiếp giao nhiệm
vụ, kỹ sư Trần Đại Nghĩa đã cùng nhiều đồng chí xây dựng và phát triển ngành
quân giới, chế tạo ra nhiều loại vũ khí mới trong điều kiện vô cùng thiếu thốn
về vật tư thiết bị, trong đó nổi bật nhất là súng và đạn Bazoka, súng không giật
SKZ góp phần quan trọng để quân đội ta chiến thắng trên chiến trường. Kỹ sư Trần
Đại Nghĩa đã mở nhiều lớp đào tạo và bồi dưỡng lý thuyết và thực hành chế tạo vũ
khí cho cán bộ, công nhân ngành quân giới trong những ngày đầu của cuộc kháng
chiến. Với những cống hiến hết mình, tại Đại hội anh hùng, Chiến sĩ thi đua toàn
quốc lần thứ nhất ở Việt Bắc năm 1952, kỹ sư Trần Đại Nghĩa được Nhà nước phong
tặng danh hiệu Anh hùng lao động, một trong bảy Anh hùng lao động đầu tiên của
nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Là một trí thức đi học ở Châu Âu
đã nhiều năm, mang một lòng nhiệt tình về phụng sự tổ quốc, phục vụ kháng chiến,
Anh hùng lao động Trần Đại Nghĩa đã có công to trong việc xây dựng quân giới,
luôn luôn gần gũi, giúp đỡ, dạy bảo và học hỏi anh em công nhân, đã thắt chặt lý
luận với thực hành".

Từ những năm 1950 cho đến cuối
đời, nhà khoa học Trần Đại Nghĩa được Đảng và Nhà nước tin tưởng và giao nhiều
trọng trách quan trọng: Cục trưởng Cục quân giới, Cục trưởng Cục pháo binh, Phó
chủ nhiệm Tổng cục hậu cần rồi Phó chủ nhiệm Tổng cục kỹ thuật (Bộ quốc phòng).
Từ Thứ trưởng Bộ Công thương rồi Thứ trưởng Bộ Công nghiệp, dù ở cương vị nào
Ông cũng hoàn thành công việc được giao một cách xuất sắc và lại tiếp tục được
cử giữ nhiều trọng trách mới: Phó chủ nhiệm Uỷ ban kiến thiết cơ bản Nhà nước,
Chủ nhiệm Uỷ ban kiến thiết cơ bản Nhà nước. Chủ nhiệm Uỷ ban khoa học kỹ thuật
Nhà nước. Hoà bình lập lại (1975), Ông đảm nhiệm vị trí Viện trưởng Viện
Khoa
học Việt Nam rồi Chủ tịch Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam, Giáo
sư Trần Đại Nghĩa đã qua Hiệu trưởng đầu tiên trường ĐH Bách Khoa Hà Nội, Uỷ
viên Ban chấp hành Tổng công đoàn Việt Nam, Cố vấn Phòng Thương mại và
Công
nghiệp VN, Đại biểu quốc hội khoá II, III. Mỗi chặng đường công tác thành công
của ông đều được ghi nhận bằng những huân chương và giải thưởng cao quý như:
Danh hiệu Anh hùng lao động, huân chương kháng chiến, huân chương Hồ Chí Minh,
Giải thưởng Hồ Chí Minh và còn được bầu là Viện sĩ Viện hàn lâm khoa học Liên Xô
(trước đây).

GS.VS Trần Đại Nghĩa sống rất
giản dị, mẫu mực được nhân dân cả nước và đồng nghiệp yêu quý, mến phục. GS.VS
Trần Đại Nghĩa là người đại diện xuất sắc cho đội ngũ khoa học nước nhà. Các
công trình nghiên cứu của Ông được quốc tế đánh giá cao.